Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur

Voor het eerst in meer dan vijftien jaar verschijnt er met Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur een boek dat de hele Nederlandse letteren sinds 1800 vanuit één overkoepelende visie overziet. Geen encyclopedische opeenvolging van schrijvers en stromingen, maar een avontuurlijke expeditie door de moderne literatuur aan de hand van de verschillende kritische standpunten die schrijvers én lezers hebben ingenomen tegenover de moderne tijd.
Literaire teksten uit heden en verleden worden gelezen als reflecties op de moderne wereld. Grote namen, maar ook vergeten of genegeerde schrijvers passeren de revue, tegen de achtergrond van het ontstaan van een publieke sfeer in de negentiende en de commercialisering van de cultuur in de twintigste eeuw. Ook de rol en betekenis van literatuur in de hybride, globaliserende cultuur van vandaag komen aan bod. Dit heldere en inzichtelijke boek biedt de lezer de mogelijkheid de moderne en hedendaagse Nederlandse literatuur in haar volle rijkdom te verkennen op een nieuwe en prikkelende manier.

Thomas Vaessens (1967) is hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, hoofd van het Departement Neerlandistiek aldaar en directeur van de Onderzoekschool Literatuurwetenschap osl.

Recensies IZB-Ark

Vernieuwend werk over de Nederlandse letterkunde1800-2000

Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur van Thomas Vaessens is een vernieuwende en levendig geschreven studie over de Nederlandse letterkunde van de afgelopen twee eeuwen.

De vernieuwing van dit voor studenten – van wie een behoorlijke voorkennis wordt voorondersteld ─ geschreven handboek is hierin gelegen dat de gebruikelijk chronologisc –logische benadering van de oudere literatuurgeschiedschrijving, waar elkaar opeenvolgende periodes elk van een eigen karakteristiek als bijvoorbeeld de Romantiek worden voorzien, vervangen is door een dynamische en transhistorische benadering.

In deze benadering, die overigens geen afbreuk wil doen aan de traditionele verhalende en haar  voluit wil laten staan, wordt gebruik gemaakt van wat de auteur noemt transhistorische frames: cognitieve schema’s, door de literatuurhistoricus geconstrueerde kaders of structuren die betekenis geven aan de werkelijkheid en niet speciaal gebonden zijn aan een bepaald tijdvak.

Na een uitvoerige en knappe  uiteenzetting over  de moderniteit, een begrip waarmee historische ontwikkelingen sinds de Verlichting worden omvangen, komt de auteur tot een benadering van de letterkunde na 1800 ─ een tijdvak dat terecht wel wordt aangeduid als het gouden tijdperk van de literatuur ─ middels vijf transhistorische frames: het romantische, het realistische, het avant-gardistische, het modernistische en het postmodernistische.

Boeiend is het hierbij te zien hoe een begrip als bijvoorbeeld Romantiek  zeker niet gebonden is aan specifiek de negentiende eeuw, maar ook kan worden ter kenschetsing van  latere ontwikkelingen; ditzelfde geldt ook voor de andere frames.  Casestudies over werk van onder andere Da Costa, Bosboom-Toussaint, Multatuli, Couperus, Leopold, Ter Braak, Bordewijk, Van Ostaijen, Lucebert, Nooteboom, en Jongstra illustreren nog eens de betekenis van de transhistorische frames.

Aangenaam is de positieve en waarderende wijze waarop de auteur over de traditionele literatuurgeschiedschrijving schrijft. In dit verband is het overigens merkwaardig dat de naam van Gerard Knuvelder (1902-1982) wiens meerdelig Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde vele generaties aan zich heeft verplicht nergens wordt vermeld. Aan de waarde van dit vernieuwende werk doet dit overigens niets af.

O.W. Dubois

Oktober 2013

Is dit nog wel geschiedenis?

Het verrassende van de “Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur” van Thomas Vaessens is dat hij zijn literatuurgeschiedenis niet chronologisch – zoals gebruikelijk – uit de doeken doet, maar interpreteert via vijf verschillende
mindsets of denkframes. Je kunt b.v. best door een romantische bril naar een
postmodern verhaal kijken. Hij behandelt ze allemaal in afzonderlijke hoofdstukken. Hij overstijgt hiermee de lineaire traditie en omzeilt het karakter van de ‘vadermoord’ die de literatuur een beetje eigen is, omdat iedere moderne beweging zich presenteert als beter dan de vorige. Vaessens vertelt hier uitgebreid over in een uitzending van de TROS Nieuwsshow van zaterdag 22 juni, zie hier. Je kunt je afvragen of hij op deze manier nog wel ‘geschiedenis’ schrijft…

Vaessens begint zijn verhaal met uit te leggen wat ‘moderniteit’ behelst. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat dat de periode is waarin de mens het heft in eigen hand neemt. Hij voet zich niet langer overgeleverd aan de goden, maar beschikt door middel van de rede over zijn eigen lot. De moderniteit is in het hele wereldgebeuren nog maar piepjong, en heeft ons veel gebracht, maar niet alles.
Veel romans beschrijven de troosteloosheid, de hardheid, de duisternis en kilte van de gecontroleerde, geadministreerde, gebureaucratiseerde, verwetenschappelijkte en vertechniseerde wereld. De mensheid is nu eenmaal geen machine.

Vaessens legt zijn ideeën veelvuldig uit aan de hand van z.g. ‘woordwolken’ zodat je in een oogopslag kunt zien wat met een bepaalde tag bedoeld wordt. Het verrassendst komt Vaessens uit de hoek als hij zijn betoog verlevendigt met originele voorbeelden uit de literatuur waardoor zijn boek een ware ontdekkingsreis wordt.

Voor een uitgebreide bespreking, zie mijn blog: http://over-boeken.blogspot.nl/2013/11/geschiedenis-van-de-moderne-nederlandse.html

Evelien de Nooijer

November 2013